ABCnet bayandama

ABCnet әліппесіжәне желілер жаһандану заманында.

Бүгінгі таңда өршіп тұрған мәселелердің бірі – біздің туған тіліміз. Бұл тұрғыда, ең бірінші кезекте қазақ тілінің қолданылуын ІТ-технологияларында пайдалануда дұрыс арнаға салу керек. Осымен енді біздің академик ақсақалдарымыз, филолог, философ ағаларымыз келісуге тиіс деп ойлаймын.

1993 жылы мен Туран банкте жұмыс істегенде «Операционный день банка» программасын қазақша жұмыс істеткізіп, ал орысшасын тек аударма ретінде жұмыс істеткізіп едім, осы істі арман қарай жалғастырам деп жүргенде жұмыстан да кетуге тура келді. Сол кезде  не Қазақ тілі қоғамы, не Көкшетау Туран банкінің әкімшілігі осыған тиісті дәрежеде назар аудармады, ал қазақ тілі компутерлік технологияларда өзіне өзі көр қазып жатқаны мені әбден мазалады.

Себебі, біз қазақ әріптерінің мониторға шыққанына мәз болып жүре бердік, мысал ретінде  парламентің үлкен тақтасындағы қазақша жазуларын алайық (дауыс беретіндер, қарсы, қолдаушылар т.с.с).  Өкінішке орай, бұл мәселе WINDOWS-XP ге  дейін созылды, себебі тек   WINDOWS XP-де біздің 9 әріпімізге код парағы берілді. Осындай алдамшыдан кейін « қойшы айналайын бәрі сөйлеп тұр ғой, керек десен Интернетін де міне», деп шенеуліктер өзінді жынды қылады.  WINDOWS XP көпшілікке 2004-2005 жылдан бастап жұмыс істей бастады, қорыта айтсақ, алдындағы электрондық қазақша басқан файлдарды жоғалттық деп санауға болады. Бұл жөнінде ешкім ешнәрсе айтқысы келмейді. Себебі, біз қазақ тілінде іс жүргізуге көштік дегеніміз, ол тек өтініштермен  және т.с.с қағаздарды қазақша компутермен басқанымыз. Менің ойымша  WINDOWS-XP дің қазақша версиясы шықпай (енді оның  қажеті де жоқ, бүгін Vista түгілі WINDOWS -7 шығып жатыр),  1-С предприятие сияқты программалар қазақша жұмыс істемегенше, Қызылорда, Оң түстік Қазақстан облыстары  іс жүргізуді мемлекеттік тілге көшірді деген әңгімелер бос іс деймін. Осы күнге дейін халықты алдап жүрген адамдарды табу қиын емес, бірақ оларға қандай шара қолдану және кім оларды жауапқа тартады деген адамды не үкіметтен, не үкіметтік емес ұйымдардан таппайсыз. Депутаттар және қазақ тілінің жаңашырлары мемлекеттік тіл туралы проблемаларды жиі көтеріп жатады, бірақ қандай нақты істер  не қажет екенін көрсеткен емес.

Себебі, біз қаншама бұл саланы көтерсек те, бәрі күнделікті тіршілікке тіреледі. БАҚ-дар, әсіресе ондағы жарнамалар  95 пайызы орысша. Ағылшын тілін үйреніп жүрген азаматтар ағылшынша үйренем деп жүргенде қосымша орыс тілін үйреніп жатқанын  сезбей қалады.

Менің жолдасым 1997жылы  Әбіш-ағамызға арнайы өлең шығарған еді, сөзімді соның тек үзіндісімен ғана жалғастырсақ:

A’lipti tayaq dep bilmeytin babalar

Mu’ra etip jyrlaryn bizderge jetkizdi

Komputer zamany kelgen son baurlar

A’rpi joq qazaqty birden dy’r etkizdi

Sa’biydi oryssha mektepke beredi

Qara ko’z  u’stazdar kimderden kem edi

Til bilmes u’rpaqqa qalaysha y’kimet

Elining tizginin beruge senedi.

Ne kerek sany ko’p, sapasiz gazetter

Sol y’shin to’gildi, tengge  men manday ter

Etinnen o’tkizip, sy’iekke jetkizip

Jasqanbay baspayma, bolsa eger namysy

 Burabay   10.07.1997jyl

 Qu’ljanov Qatymtay

 O’zimnen   10.07.09j

Namystan jaralghan qaharman halyqpyz

Qazaqtyn a’r biri batyr dep jyrlaymyz

Biraq problema qazaq tiline tirelgende

Batyrlar qayda eken tipti taba almaymyz

21-shi ghasyrdin 10 jyly o’tti ghoy

Ne istedik kishkene artyna qarap qoy

Komputer, TV-set sayrap tu’r oryssha

Internet turaly u’yalasyn aytugha

U’yaly telefon tez kirdi o’mirge

Bu’l qu’ral qazaqshany tipti mensinbeydi

SMS oryssha latynsha keledi

Deputat myrzalar bu’ny qalay sezbeydi ?

Al jarayt azamat bu’l qaljyn bolsyn dep

Tik tu’ryp a’r qashan qazaqsha so’yley ber

Internette ko’birek qazaqsha sen jazsan

Ko’beer qazaqsha ma’limet, derekter

Ағылшынша-орысша аудармалар ұялы телефондарға да енгізіліп қойылған. Бүкіл Қазақстан Интернетінде деректер банкісі орысша. Болар іс болды, «ақсақ қой түстен кейін маңырайды» – демекші, енді тілді тіптен жоғалтпау үшін жаңа жоспармен дамытуға және осы мәселені шешуде жаңа тәсілдер қолдануымыз қажет. Ол тәсілдің бірі, әрі негізгісі жаппай барлығымыз ABCnet әліппесіне көшуіміз болып табылады.

Біріншіден, ең онай жолы ABCnet әліппесіне Қазақстан халқын үйретуін электрондық түрде бастауымыз қажет. Мысалы, Қазақстан Республикасына әкелінген ұялы телефондардың менюларын қазақшаландыруымыз қажет. Ол үшін тіпті бүгінгі қолданыста жүрген телефондарды  ABCnet әліппесімен қазақшаландыру түкке тұрмайды. Ал сатушыларға бүгінгі күні сатылатын телефондарда қазақ тілінің міндетті түрде болуын мойындатуымыз қажет.

Шымкент қаласы,  Айғак газетінің жанындағы ұялы телефон сататын дүкенің ішіндегі жазу.   19.10.2009жыл

Ескеретін жағдай мұнда техникалык аударманы аудармашылармен бірге әр саланың мамандары қатысуы керек. Кеденнен өтетін телефондар және басқада электрондық құралдар  тіл жағынан да сертификация өтуі тиіс. Бұл істер мемлекеттің экономика саласына кедергі келтірмей қазақ тіліне үйрететін  жағдай жасайды. Қосымша газеттер 50% ABCnet әліппесімен басылып, телевидение радио арқылы жедел үйретуге болады. Интернеттегі сайттарын бірден ақ ABCnet әліппесімен басуы қажет, себебі ертең кез келген іздеу машина ABCnet арқылы жұмыс істей береді және  Интернеттегі сайттарға ұялы телефондар арқылы шығуға болады. Қазақстанда ұялы телефондардың бүгінгі саны 16 миллионға жеткен, демек әрбір қазақстандықта  бар деген сөз.

Қазақстан Президенті тарапынан ұсынылған жаңа доктрина бойынша, мемлекеттік тіл Қазақстан халықтарының  қолданыс тіліне айналуы тиіс. Яғни, қазақ тілі тек қазақтар үшін емес, еліміздің бүкіл азаматтарының ортақ тілі болуы керек. Тілдік кедергіні жою арқылы біз тұрақтылыққа, халықтар достығына, өркениет пен дамуға ие боламыз деген сөздерін жерге тастамай,  1С-предприятие, SAP сияқты программаларға кірісуіміз қажет. Бұл программаларға қазақ тілінің иісі де жеткен жоқ, өйткені бухгалтерлер қазақша істей алмай, баяғыда дабыл қағу ішеді.  Себебі не компутер баспасы, енді таноутбуктің баспасы қазақ тілінде жұмыс істеуге тіпті бейімделмеген. Жалғыз осы ғана, латын әліппесіне жедел көшуімізді дәлелдейді.  Басында бұл программалар екі тілде жүруі тиіс, жұмыс тілі қазақша ал аудармасы орысша, себебі  басқа ұлт өкілдері тұрмақ қазақ ұлт өкілдеріне де қиын болады. Мұнда бір ескертетін жағдай, жахандану заманына қарсы жүре алмаймыз, аероплан кассілері және трейн кассілері (аероплан және трейн деп бекер жазылмаған), латын әрпіне көшкесін ағылшыннан келген сөздерді тікелей қазақшаға көшіруіміз қажет. Бұл кассілерде кез келген мемлекетте программалар тек ағылшын тілінде істейді, ал билеттер ағылшын тілінде жазылады және компутерлер әлемдік желі арқылы жұмыс істейді. Латынға көшерде бізге билеттерді оқуы қиындық туғызбас. Ең басында біз милицияны полиция демей полис деп атап кетсек, бүгін милиционер не болмаса полиция қызметкері боп жұмыс істеймін сөздің орнына бүкіл әлемдік сөзге полисмен деп  атап кетуші едік. Себебі доллар Африкада да доллар болса, полисмен де сол ұғымда.

By’gin Internet ja’ne u’yaly telefon, jastardyn cifrlik  narkotigine aynalyp barady. Osylar arqyly jastar a’lemdi tanyp jatyr, tipti gazet jornalda qalyp barady, al eger olardy oqysa da, olardyn ko’pshiligi basqa tilde.

SMS мәліметтер орыс тілінде латын әріптерімен Интернет пайда болған күнінен басылып жатыр және оның конверторы серверлерде орнатылып қойған.

Мысалы:

Message

From: 777

18 avgusta –vybory deputatov Majilisa Parlamenta i

Maslihatov Respubliki Kazahstan! Sdelaite pravilnyi vybor!

Centerizbirkom RK.

8/17/2007  17:11

Message

From: 777

Segodnja vybory! A vy progolosovali?

Centerizbirkom RK.

8/18/2007  11:08

Ұялы телефондардың менюларының неге қазақшасы жоқ екендігін есепке алып, сауда мекемелеріне көшіп штрих код деген пайда болып жатыр, бүгін ол штрихымыз матрицаға айналып барады. Ал бұл деген деректер банкісі!!! дегендей  Штрих-код не екеніне тоқтала кетсек.

Штрих-код, barcode, штрихкод

Штрих-код (barcode) – это одна из основ функционирования современной экономики. Миллионы крупных и мелких производителей непрерывно размещают штрихкоды на упаковках своих товаров, а сканеры ежедневно миллиардами считывают и распознают эти штрих-коды товаров (barcode)  в  процессе торговли.  Таким образом с помощью  штрихкодов обеспечивается учет товаров и глобальный контроль их перемещения.
Международная организации GS1 (www.gs1.org). GS1 GeneralSpecifications.( общепринятая спецификация) – это крупнейшая в мире добровольная некоммерческая неправительственная  Ассоциация. Она состоит из более чем 100 Национальных организаций. На территории России единственным представителем GS1 является Ассоциация автоматической идентификации “ЮНИСКАН/ГС1 РУС”. Ей ЕДИНСТВЕННОЙ предоставлено официальное право использовать товарный знак “GS1” и проводить нумерацию товаров (присваивать штрих-коды товарам) на территории Российской Федерации.
Очень важно понимать, что только штрих-код товара (номер GS1), который официально получен через Ассоциацию “ЮНИСКАН/ГС1 РУС” обеспечивает уникальность номера товара (штрихкода) в планетарном масштабе и дает возможность любому заинтересованному лицу в мире по этому штрих-коду (barcode) товара мгновенно получить доступ к полной и актуальной информации о товаре и его производителе через соответствующие информационные системы (gepir) или сеть Интернет.
Решения для бизнеса предоставляемые Ассоциацией “GS1 Uzbekistan”

Глобальный регистр участников международной Системы GS1 (EAN-UCC)-GEPIR (Global EAN Party Information Register) представляет собой информационный сервис, объединяющий базы данных Национальных организаций-членов международной Системы GS1 (EAN-UCC). (Поиск товаров в системе GEPIR)

GEPIR обеспечивает свободный доступ через Интернет к электронным каталогам предприятий-членов Национальных организаций GS1.

В январе 2003 года к системе GEPIR присоединилась Ассоциация “GS1 Uzbekistan”{EAN Uzbekistan)

Первая версия GEPIR 1999 г. позволяла по штриховому коду GTIN на упаковке товара определить только изготовителя (поставщика). Расшифровке подлежали следующие штриховые коды и идентификационные номера EAN-UCC:

В 2001 году вышла вторая версия спецификации GEPIR, которая в дополнение к вышеуказанным функциям позволяет осуществить поиск предприятий по наименованию (части наименования), по почтовому индексу и названию города, в котором находится предприятие.

В 2004 году в 3-ей версии GEPIR будет реализовано представление информации не только об изготовители товара с запрашиваемым штриховым кодом, но и непосредственно данных о самом товаре (наименование, характеристики, вид упаковки). На базе GEPIR планируется дальнейшее развитие WEB-сервисов Интернет и разработка новых систем.
Внимание! Присвоение штрихкодов (номеров) GS1 для членов Ассоциации осуществляется БЕСПЛАТНО!

Штрих-код (barcode) GS1 существует уже более тридцати лет, и все это время Международная организация GS1 (ранее EAN International) создает стандарты автоматической идентификации (стандарты формата, присвоения, нанесения, считывания и т.д. штрихкодов), которые позволяют предприятиям и организациям, во всем мире идентифицировать продукты и управлять их перемещением.     Штрих-код (barcode) GS1 – это единая система общения производителей, переработчиков, логистических компаний, торговых организаций  – всех, кто учитывает объекты в цепях поставок. В ближайшем будущем штрих-кодами (barcode) GS1 начнут активно пользоваться и потребители для поиска информации, выбора и закупок товаров через Сеть Интернет.

Енді қарап тұрсақ кез келген компутердегі бағдарламалар біртен бірте бірігіп желі құрады, ол желі Интернет желінде жұмыс істеуге тырысады. Бұл дегеніміз жахандану заманының талабы. Егер осыны барлығын ескерсек, қазақ тілінің келешегіне санаулы уақыт қалды, ал осыдан зардап шегетін бірінші қатарда қазақ тілінде бітірген балалар (мектеп, колледж, университет …).  Бүгінгі күні банкоматтар, сервис терминалдар қай тілде қызмет етейін деп менюларыназар аударайық. Кейінгіі кездері бұл құралдарға қытай тілін  қосыпты. Бұл мүмкін жақсы іс шығар. Бірақ менің ойымша бұл банкоматтар қазақша қызмет етіп, ал басқа тілдер синхрондық аударма болса екен, себебі бұл темір қондырғылар біртен бірте мемлекеттік тілге үйрету  өте ыңғайлы  құрал, және психология жағынан тиымды. Егер осы жөнінде үкімет қаулы қабылдаса, онда программистер де қызметкерлер де алдымен қазақша ойлану жол ашылу ішеді.
Жақын арада біз доменді және електрондық поштаны да кирилл әріптері арқылы да жазамыз деп естіп жатырмыз,  т ап Қазақстанға ол былшыл әнгіме.
Қазақстанның осы жөнінде өз ерекшілігі бар, әсіресе тіл заны жағынан. Біз мемлекеттік тілді қалай дамыту емес,  қалай сақтап қалу жолдарын қарастыруымыз  қажет. Себебі орыс тілі, ағылшын тілі енді  қытай тілі басымдық болып жатқанда, бізге қару қажет. Осы жөнінде ABCnet әліппесі 2030 жылға дейін қазақ тілін мемлекеттік денгейінде сақтап қалуға әзір екендігіне кепіл бере аламын.

Үш тілде жазудың қажеті не? 
Осыны да жоятын ABCnet емес пе?

Құрметпен сізге Ғарыш байланыс орталығының инженері

Жанат Аймағанов

10.11.09 ж.

сот. 7004647383; 7013771705

e-mail: aymaganov@hotmail.com

www.abcnet.kz        www.astana.tv     

-e-mail,  internette address, login, password t.s.s en negizgi qarym qatynasqa yirenip qalghan Jastar.

Ассоциация GS1 Kazakhstan и компания Dr. Weigandt Software und Systeme GmbH объявляют о подписании меморандума о сотрудничестве в области популяризации и развития в Республике Казахстан новых бизнес технологий, таких как электронный документооборот между субъектами бизнеса (EDI), автоматическая идентификация товаров и услуг, стандартизация, Efficient Consumer Response (ECR).

Компания эффективно сочетает европейские стандарты и методики ведения проектов, знания высококвалифицированных экспертов в области автоматизации розничной торговли с пониманием особенностей рынка стран СНГ. Большинство сотрудников компании, прошедших подготовку и подтвердивших свою высокую квалификацию в ходе выполнения компанией проектов в странах Западной Европы, говорят на русском языке. Поэтому рабочим языком проектов компании в странах СНГ является русский язык.

Компания Dr. Weigandt считает, что сотрудничество с Ассоциацией GS1 Kazakhstanпозволит объединить усилия и опыт специалистов Германии, Украины и Казахстана с целью предоставления предприятиям Казахстана самых передовых и эффективных технологий ведения бизнеса на выгодных условиях. Первый шаг в этом направлении – компания начинает предоставление услуг электронного документооборота для торговых сетей и их поставщиков. Технология предоставления таких услуг  специально адаптирована для стран СНГ и позволяет сделать такие услуги доступными как для крупных, так и для средних и мелких организац

GS1 Kazakhstan
47, Mynbaiev Street
Almaty

Phone: + 7 7272 479348
Fax: + 7 7272 474241

Web site: http://www.gs1.kz
Email: info@gs1.kz

Chief Executive Officer: Mr Azat Abdrakhmanov